Blog

W przypadku gdy decyzja podważająca podleganie ubezpieczeniom społecznym jest nieprawomocna, ZUS nie ma podstaw prawnych aby wydać decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń. Niestety jest to stała praktyka ZUS, który chce „zdążyć” przed upływem 5-cio letniego terminu na wydanie decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń, wprowadzonego do porządku prawnego w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5.07.2016 r. (P 131/15). Chodzi o dodany do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przepis art. 84 ust. 7a. Zgodnie z tym przepisem, decyzja zobowiązująca do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie może być wydana później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenia.

Ustalenie faktu podlegania bądź niepodlegania ubezpieczeniom społecznym ma podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Dlatego też w przypadku złożenia odwołania od decyzji nr 2 (decyzji nakazującej zwrot nienależnie pobranych świadczeń), Sądy z reguły zawieszają postępowanie do czasu prawomocnego zakończenia sprawy decyzji nr 1 (decyzji o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym). Jednakże tak ukształtowana praktyka jest niekorzystna dla ubezpieczonych.

Otóż wydana decyzja nakazującej zwrot nienależnie pobranych świadczeń jest przedwczesna i nie powinna być w ogóle wydana, w sytuacji gdy decyzja o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym jest nieprawomocna. ZUS ustalił fakt niepodlegania ubezpieczeniom społecznym na podstawie decyzji nieprawomocnej (decyzji nr 1). Tym samym ZUS naruszył przepis art. 130 § 2 KPA w zw. z art. 123 usus. W trakcie trwającego postępowania odwoławczego decyzja ZUS o wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych nie podlega wykonaniu, co wynika z art. 130 kodeksu postępowania administracyjnego. Przepis ten przewiduje, że z chwilą wniesienia odwołania w ustawowym terminie wykonanie decyzji organu administracji zostaje automatycznie wstrzymane. Przepisy k.p.a. mają natomiast zastosowanie do postępowania prowadzonego przez ZUS w zakresie nieuregulowanym w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych i tak jest właśnie w przypadku instytucji wykonalności nieostatecznej decyzji wydanej przez ZUS. Zgodnie z k.p.a. bezwzględna reguła wstrzymania wykonania decyzji z chwilą wniesienia odwołania nie dotyczy tylko sytuacji, gdy zostanie jej nadany rygor natychmiastowej wykonalności lub gdy podlega ona natychmiastowemu wykonaniu z mocy ustawy. W tym ostatnim przypadku konkretny przepis ustawowy musiałby stwierdzać, że wniesienie odwołania od decyzji nie wstrzymuje jej wykonania. W przypadku indywidualnych decyzji wydawanych przez ZUS takiego przepisu nie ma. Co więcej, ZUS w nie nadaje rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym z uwagi na brak przesłanek w tym zakresie.

Powyższe prowadzi do jednoznacznego wniosku, że decyzja nieprawomocna nie może być podstawą do wydania decyzji nakazującej zwrot nienależnie pobranych świadczeń. Oparcie się przez ZUS na decyzji nieprawomocnej, która nie wywołuje jeszcze skutków prawnych jest pozbawione podstawy prawnej i jako takie jest wadliwe. W konsekwencji, Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma podstaw, aby odmówić ubezpieczonej prawa do zasiłku chorobowego i żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (podobny pogląd w nieco innej sprawie wyraził Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 4.04.2013 r., sygn. akt III AUa 32/13, w której to sprawie Sąd uznał decyzję wydaną przez ZUS za przedwczesną).

Datę początkową możliwości wydania decyzji w tym konkretnym przypadku ustanawiają reguły wyrażone w art. 130 KPA stosowanym w związku z art. 123 usus. ZUS wydając decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń wbrew tym regułom godzi w interes prawny ubezpieczonej. Wydając decyzję przedwcześnie ZUS tylnymi drzwiami doprowadza do tego, że ochronna regulacja art. 84 ust. 7a usus nie będzie mieć zastosowania, bo termin 5 lat nigdy nie zostanie przekroczony. Ponadto jeśli ZUS wydał decyzję przedwcześnie to nalicza odsetki również nie od tego terminu od którego jest uprawniony

Mając na uwadze te argumenty Sądy nie powinny zawieszać postępowania z odwołania od decyzji nakazującej zwrot nienależnie pobranych świadczeń. Sąd w tym zakresie nie może uchylić decyzji ZUS. Takiego rozstrzygnięcia nie przewidziano w art. 477¹⁴ KPC. Sąd może natomiast zmienić decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń. Nie zamyka to drogi Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych do wydania decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń po prawomocnym zakończeniu postępowania o podleganie ubezpieczeniom społecznym.

__________

Niezależnie od powyższych niedogodności i praktyki zawieszania postępowania z odwołania od decyzji nr 2, należy się odwołać od decyzji nakazującej zwrot nienależnie pobranych świadczeń. W przypadku nie złożenia odwołania decyzja ZUS się uprawomocni i Zakład przystąpi do egzekucji roszczeń ustalonych w decyzji.